WILLIAM OF TYRE
HISTORIA RERUM IN PARTIBUS TRANSMARINIS GESTARUM
LIBER SECUNDUS
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
CAPUT PRIMUM. Quo tempore dux Godefridus iter arripuerit, et qui nobiles cum eo, et quomodo usque in Hungariam pervenerit.
Eodemque anno, qui erat ab Incarnatione Domini 1096, mense Augusto, quintadecima die mensis, vir magnificus et illustris Godefridus, Lotharingiae dux, post discessum Petri Eremitae et ejus exercitus casum, ut praediximus, lamentabilem; post legionum Godescalci stragem praemissam; post illud etiam infortunii genus, quod, ut praemisimus, subsequenti multitudini citra Hungariam accidisse dicitur: convocatis viae consortibus et compositis de more sarcinis, iter aggressus est. Fuerunt autem qui ejus castris se adjunxerunt viri nobiles et inclyti, et perpete digni memoria, dominus Balduinus ejus frater uterinus; dominus Balduinus de Montibus, Hamaucorum comes; dominus Hugo, comes de Sancto Paulo, et Engelramus filius ejus, egregiae indolis adolescens; dominus Garnerus comes, cognomento de Gres; dominus Renardus comes Tullensis, et Petrus frater ejus; dominus Balduinus de Burgo, ejusdem ducis consanguineus; dominus Henricus de Ascha, et Godefridus frater ejus; Dodo de Cons; Cono de Monte acuto, et alii plures, quorum nomina non tenemus, vel numerum. Hi omnes uno et individuo comitatu pariter incedentes, vicesima Septembris die in provinciam quae dicitur Osterich, ad locum qui dicitur Tollenburch, cum omni tranquillitate sani et incolumes pervenerunt. Est autem is locus, ubi Lintax fluvius imperii fines a regno disterminat Hungariae. Quo pervenientes, solliciti valde super his quae Godescalco et suis legionibus dicebantur accidisse, deliberant quomodo cum salute in opere incepto possint incedere. Tandemque de communi placuit consilio, ut missa legatione ad regem Hungariae instruantur plenius, quaenam causa fuerit, quare fratrum praecedentium apud eos ita deperierit exercitus; et ut opportunitate inventa dominum regem de pace conveniant, et omissis querelis veteribus, elaborent quomodo eis liber per Hungariam indulgeatur transitus. Nam alias inire vias, itineris coepti videbatur dispendium. Missus est ergo vir nobilis Godefridus de Ascha, Henrici frater, eo quod ejusdem regis a multis retro temporibus familiaritatem habuerat, cum quibusdam honestis viris et nobilibus, ut ejusdem legationis fungatur officio: qui ad regem perveniens, depenso debitae salutationis affatu, quod ei fuerat injunctum fideliter exsequens, regi locutus est in haec verba:
CAPUT II. Legatio ejusdem ducis ad Calemanum regem Hungariae, per Godefridum de Asca, et responsum ejusdem regis ad eumdem ducem.
Vir illustris et magnificus, dominus Godefridus, Lotharingiae dux, et alii Dei cultores, qui cum eo sunt principes, divinis obsequiis mancipati, ad vestram nos direxerunt eminentiam, scire per nos cupientes: quare fidelium populus, quorum reliquias in via reperimus nobis occurrentes, tantam apud vos, qui de numero fidelium dicimini, repererunt inhumanitatem, ut tutius ad hostes quoslibet declinare potuissent. Quod si praedicti populi tanta fuit culpa, ut extremis suppliciis digna fuerit flagellari; qui me miserunt, parati sunt eorum interitum aequanimiter tolerare. Nam quaecunque ex merito poena infligitur, minus ad iram provocat, et majore sustinenda est patientia. Quod si secus est, et absque ulla causa calumniati estis innocentes, ut eos morti traderetis, non possunt illatam servis Dei dissimulare injuriam; sed parati sunt fratrum sanguinem vindicare. Super his ergo vestra per nostrum ministerium exspectant responsa, pro eorum forma animos habituri. His dictis orandi finem fecit. Cui rex suorum satellitum stipatus comitatu, in haec verba respondit: Placet, vir amicitiarum, Godefride, cui meritis exigentibus jam pridem nostram contulimus gratiam, quod ad nos ingressus es, tum ut veterem renovemus amicitiam, tum ut apud tam discretum judicem nostram astruamus innocentiam. Sumus equidem et de numero, ut dicis, fidelium: et utinam opere possimus implere hujus nominis virtutem! Sed qui vos praecesserunt, tam Petrum Eremitam sequentes, quam adhaerentes Godescalco, quam qui in regni nostri limitibus castrum nostrum expugnare, et ad nos violenter ingredi nitebantur, nec re, nec nomine Christi fuerunt sectatores. Nam cum primo Petrum et suos exercitus suscepissemus hospitio, bona quae apud nos erant tam gratis, quam pretio illis communicantes justo, more serpentis in gremio, et muris in pera, male remuneraverunt hospites suos. Nam in extremis regni nostri finibus, cum jam pro collatis beneficiis grates tenerentur rependere, unam de urbibus nostris confringentes, et populum qui in ea erat delentes penitus, cum eorum spoliis, gregibus et armentis, tanquam violenti praedones abierunt. Godescalci vero expeditiones, tanquam a prioribus nihil omnino pertulissemus injuriae, sine molestia et difficultate admissae, in medio regni hujus rapinas exercere, inferre violentiam, incendia procurare, et causis levibus stragem operari non verentes, delictorum suorum enormitate Dominum ad iracundiam provocaverunt. Nos quoque subditorum ferre non valentes molestias, manum adhibuimus, rei periclitanti remedium providentes. Unde et priorum exemplo deterriti, ne tertio jam detestabilium turmarum experiremur injurias, consultius fore visum est, a regni nostri limitibus, Deo plane odibiles, arcere hujusmodi impiorum manipulos hominum, quam injurias ab eis et damna pati enormia, aut cum eis hostiliter decertare. Haec igitur apud te virum prudentem et industrium, pro nostra excusatione sufficiat allegasse. Nam (vivit Dominus, puram, sicut est, edisseruimus veritatem.) His dictis, eosdem legatos praecipit hospitaliter, et multa honestate haberi, quousque habito cum suis colloquio, ad praedictos principes nuntios dirigat, responsa convenientia delaturos. Tandem missis de familiaribus suis aliquot cum legatis qui ad se venerant, duci et principibus in haec verba rescripsit: Audivimus sane, et fama referente jamdudum cognovimus, quod princeps magnus, illustris et egregius merito apud tuos habearis: et quod fidei tuae sinceritatem, et commendabilem animi constantiam etiam longe positi viri prudentes admirentur. Nos quoque nominis tui bono odore, et operum tracti flagrantia, te licet absentem colere proposuimus, et promptius honorare. Sed et viros nobiles qui tecum sunt, zelo fidei Christianae accensos, credimus pium habere propositum. Unde et ea merita, quibus solent amici comparari, nolumus in nobis otiosa torpescere; sed omnibus debitam impendere charitatem, et fraternae dilectionis erga eos operibus abundare parati sumus. Unde quoniam ita se offert occasio, rogamus ut ad castrum nostrum, Ciperon nomine, praesens adesse velis, ut tecum possimus optata diu miscere colloquia, et tuis desideriis congruum adhibere consensum.
CAPUT III. Colliguntur adinvicem rex et nostri principes, et datur Balduinus ducis frater regi obses; transcursaque Hungaria, et fratre recepto, dux a rege multis muneribus honoratur.
Dux igitur, audita regis legatione habitoque suorum consilio, cum trecentis equitibus ex omni comitatu electis, die praefixa, ad locum pervenit destinatum. Ubi ponte transito, regem inveniens, ab eo benignissime, et cum multa susceptus est honorificentia. Tandem post multam hinc inde sibi mutuo familiaritatem exhibitam, placuit ut datis obsidibus de numero nobilium electis, omni rancore deposito, et pace plenius reformata, regni aditus duci et suis legionibus panderetur. Rex ergo ut tantorum virorum legionibus intromissis fidem haberet pleniorem, ne forte occasione qualibet, de virtute sua et numero confisi regnum turbare praesumerent, dominum Balduinum ducis fratrem cum uxore et familia obsidem petit. Cui dux grato concurrens assensu, fratrem legibus complacitis obsidem tradit; et immissis legionibus, regnum ingressus est. Porro rex fideliter adimplens quod promiserat, per universas regiones ad quas perventurus erat exercitus, lege praecepit edictali, quatenus justo pretio, aequo pondere, victui necessaria legionibus exhibeantur; et rerum venalium turbas proficiscentes forum perpetuo comitetur. Dux vero per castra universa, et seorsum et publice voce praecepit edici praeconia, sub poena mortis et omnium publicationis bonorum, ne quis rapinam, vim aut injuriam accedentibus ad exercitum audeat irrogare; sed fraterna charitate emptionum venditionumque contractus celebrent, in vinculo pacis. Factumque est ita, praevia Domini misericordia, quod Hungariam transcurrentes universam, nec in levi verbo mutuo se offenderunt. Rex vero proficiscentem exercitum, aequis pene passibus, cum ingentibus suorum copiis, obsides secum deducens, ex latere sinistro comitabatur paratus, ut si quid forte seditionis emergeret, per ejus praesentiam continuo sedaretur. Tandem vero ad Malevillam, de qua superius frequenter fecimus mentionem, pervenientes, in ripa fluminis Savoa, quousque exercitui transitus pararetur, consederunt. Compositis igitur ratibus, quia naves paucas, et ad tantum transferendum populum minus sufficientes invenerant: trajectis mille loricatis equitibus, qui contra quaslibet hostium insidias ripam ulteriorem communirent, ut translatus populus sedem inveniret quietam, certatim in partem oppositam se transferunt. Vixque plebs enavigaverat, et de principibus nonnulli; et ecce rex cum ingenti suorum comitatu subito adfuit, dominum Balduinum et uxorem ejus, et alios simul obsides in manu domini ducis, sicut ab initio condictum fuerat, resignavit; et donis uberibus tam dominum ducem, quam reliquos honorans principes, reversus est. Dux vero trajectas secutus expeditiones, in ulteriorem ripam, cum residuo principum et populi se contulit consequenter; veniensque ad Bellegravam Bulgariae oppidum, de quo superius fecimus mentionem, ibi castrametatus est. Inde compositis sarcinis et legionibus ad iter expeditis, Bulgariae silvas, et late patentia nemora transcurrens, primum Niz, deinde Straliciam pervenit.
CAPUT IV. In terram imperatoris nostrae legiones ingrediuntur: describitur introitus, et Graecorum miseria significatur.
Conjicere est ex his locis, qui aliquando uberiores et omnimodis commoditatibus refertae fuerunt provinciae, quanta sit Graecorum miseria, et eorum debilitas imperii. Nam postquam deficientibus apud Constantinopolim Latinis principibus, in eorum potestatem sub primo Nicephoro, peccatis exigentibus, descendit imperium, statim barbarae nationes de Graecorum imbecillitate confisi, in eorum provincias irruentes, pro arbitrio suo regionis coeperunt tractare habitatores. Inter quas Bulgarorum gens inculta, a tractu septentrionali egressa, a Danubio usque ad urbem regiam, et iterum ab eodem flumine ad mare Adriaticum, universas occupaverat regiones; ita ut confusis provinciarum nominibus et terminis. totus iste tractus, qui in longitudine habere dicitur iter dierum triginta, in latitudine vero decem, vel amplius, Bulgaria dicatur: miseris Graecis ignorantibus quod hoc ipsum nomen eorum protestetur ignominiam. Super Adriaticum enim mare erat utraque Epirus, cujus alterius metropolis est Durachium, regnum olim viri strenui et admirabilis, Pyrrhi Epirotarum regis. Unde autem dux cum suo comitatu transiturus erat, duae fuerant Daciae, Ripensis videlicet, quam a laeva super ripas Danubii transeuntes reliquerunt; et Mediterranea, per quam iter agentes, et per urbes olim eximias, Niz et Straliciam, transeuntes percurrerunt. Erant et aliae in eodem tractu provinciae, Arcadia, Thessalia, Macedonia, et Thraciae tres, quae pari cum aliis involutae sunt calamitate. Nec solum has praedictas provincias sua Graeci amiserant mollitie; sed etiam postmodum eodem Bulgarorum subjugato populo, per Basilium, eorum imperatorem, in ulterioribus provinciis, et maxime quae regnis exteris collimitant, et per quas ad eos acceditur, in utraque videlicet Dacia, etiam hodie non permittunt habitatores introire, vel excoli regionem; ut silvis et frutetis loca late occupantibus, nullam praestent introire volentibus habilitatem, majorem habentes in viarum difficultate, et veprium armatura, quam in propriis viribus resistendi fiduciam. Eodem modo et Epirum primam, quae a Durachio habet initium, et usque ad montem qui cognominatur Bagularius, itinere dierum quatuor protenditur, per quam omnes alii transitum habuerunt principes, desertam et habitatoribus vacuam relinquunt; ut accedere volentibus, nemora deserta et invia, et alimentis carentia, repagulorum vice praebeant impedimentum. Praedictam ergo Daciam mediterraneam, quae alio nomine Mesia dicitur, dominus dux cum suis percurrens legionibus, et exsuperatis claustris quae vulgo dicuntur Sancti Basilii, ad loca planiora et alimentorum copiam ministrantia, descendens, Philippopolim usque ad nobilem et copiosissimam urbem pervenit. Ubi cognito quod dominus Hugo Magnus, domini Philippi Francorum regis frater, cum quibusdam aliis nobilibus, ab imperatore detinerentur in vinculis, missis sub omni celeritate nuntiis, litteris et viva voce monet, et rogat diligentius, quatenus praedictos viros, ejusdem peregrinationis votum habentes, et sine culpa vinculis mancipatos, solutos abire permittat. Praedictus enim vir illustris, quasi primus omnium iter aggressus, transcursis Alpibus, in Italiam descenderat, et inde in Apuliam perveniens, cum exiguo comitatu mare transiens, apud Durachium substiterat, eos qui subsequebantur exspectans: non veritus quod in regno Graecorum, qui Christiana professione censeri dicebantur, sibi suisque aliquid sinistri occurreret; ubi a praeside regionis vinctus et catenatus, imperatori traderetur pro arbitrio tractandus, translatus est. Sic ergo eum apud se tanquam praedonem, aut homicidii reum imperator detinebat in carcere, principum qui subsequi dicebantur exspectans adventum, quatenus si prospere accederent, eorum gratia eum solvisse videretur; sin autem, perpetuis eum compedibus manciparet.
CAPUT V. Dux legatos ad imperatorem dirigit, ut Hugonem Magnum, et alios nobiles solvat, quos detinebat in vinculis: universa regio praedae exponitur, et tandem nostri Constantinopolim perveniunt.
Praeerat autem per idem tempus Graecorum imperio vir nequam et subdolus, Alexius nomine, agnomine dictus Connino. Qui cum esset in imperiali palatio a domino Nicephoro, cognomento Botoniath, qui tunc in sceptris agens principabatur, plurimum honoratus; et megadomestici dignitate, quem nos majorem senescalcum appellare consuevimus, fungeretur officio, ab imperatore secundus, contra dominum et benefactorem suum malitiose recalcitrans, quinto vel sexto anno, antequam populus noster accederet, depulso domino imperium invaserat; et detinere praesumebat violenter occupatum. Missi ergo domini ducis legati ad imperatorem accedentes, praedictum nobilem virum cum sociis suis, sicut eis fuerat injunctum, instantissime postulant absolvi. Quod cum eis ab eodem imperatore praecise negaretur, ad nostras expeditiones, quae jam Adrianopolim pertransierant, ibi residentes in pascuis, reversi sunt. Postquam vero, eisdem referentibus nuntiis, dux et alii principes, quod nequaquam praedictos nobiles vellet imperator absolvere, cognoverunt, de communi consilio universam illam regionem legionibus suis exponunt ad praedam. Cumque per octo dies ibi moram fecissent continuam, universa depopulati sunt. Quod audiens imperator, nuntios ad eumdem ducem dirigit, rogans ut a praeda desistat ejus exercitus, et nobiles quos repetierat, recipiat expeditos. Cui verbo dux libenter acquiescens, praeda suis inhibita, pacatis legionibus, Constantinopolim pervenit: ubi ante urbem, in manu robusta et copioso exercitu, fixis tentoriis castrametatus est. Occurrentes autem praedicti nobiles viri, dominus videlicet Hugo Magnus, Drogo de Neella, Willelmus Carpentarius, Clarembaldus de Vendoliolo, extra urbem in castra ducis se contulerunt, gratias pro sua liberatione soluturi: quos cum multa charitate et debita honorificentia susceptos benigne habuit secum aliquandiu, eorum molestiis, quas pertulerant praeter merita, fraterne compatiens.
CAPUT VI. Imperator ad se ducem invitat, ille renuit introire; graves oriuntur inter eos inimicitiae: fraude imperatoris, ducis exercitus transfertur ad locum angustiorem.
Interea vix mutuos dissolverant amplexus et alternis erant confabulationibus recreati, cum ecce imperatoris adsunt nuntii, monentes ut ad dominum imperatorem cum paucis dux introire festinet. Dux vero, habito consilio, illuc ire distulit; unde indignationem plurimam concipiens imperator, forum rerum venalium legionibus quae cum duce advenerant interdixit. Porro principes populi videntes indigentiam et alimentorum defectum, rursum de communi consilio per suburbana longe lateque cum ingentibus armatorum copiis discurrentes, greges et armenta undique contrahunt; et alimentorum omnimodam in castra referunt opulentiam; ita ut usque ad satietatem minores etiam abundarent. Videns ergo imperator regionem universam praedae et incendiis expositam, timens ne deterius etiam aliquid contingeret, iterato commercium restitui praecepit. Cumque Nativitatis Dominicae dies immineret solemnis, decreverunt apud se, religionis intuitu, per illos dies quatuor nostri principes ab omni praeda et qualibet injuria manus cohibere. Quibus in omni quiete et tranquillitate peractis, adfuit imperatoris nuntius, monens verbis pacificis, et tamen in dolo, ut ponte transito, qui est juxta palatium, quod appellatur Blaquernas, legiones suas transferant, in palatiis quae super littora Bosphori erant plurima hospitaturi. Potuit autem facile persuadere; nam instantis maxima erat importunitas hiemis et pluviarum intemperies inaudita, ita ut eorum papiliones vix possent cohibere stillicidia: unde et victus et supellex omnimoda de madore jugis aquae corrumperentur et putrescerent. Sed nec homines, nec jumenta, nec caeterorum quaelibet animantium, vim algoris penetrabilem et nivium crebram, imo pene continuam, poterant tolerare diutius asperginem importunam, quibus omnibus supra vires angebantur incessanter. His autem, etsi verbo compati videretur imperator, longe tamen alia mens ejus erat: et eo tota ejus properabat intentio, ut legionibus in locis angustioribus collocatis, minorem evagandi haberent licentiam; et ipse eas pro arbitrio cohibendi majorem reciperet potestatem. Quod ut plenius intelligatur, de situ praedictae urbis aliquid est interserendum.
CAPUT VII. Descriptio situs urbis Constantinopolitanae. Dux legatos ad imperatorem dirigit; exercitus noster a Graecis ex improviso sustinet insidias.
Mare Ponticum (quod ab adjacente regione nomen accepit) praedictae civitati a parte septentrionali positum est, ab eadem triginta distans milliaribus, a quo in modum fluminis, per quasdam angustias in austrum descendit quaedam ejus portio, quae spatio ducentorum triginta milliarum decurrens in directum inter Seston et Abidon urbes antiquissimas, quarum altera in Europa est, altera in Asia, in nostrum mare labitur Mediterraneum. Quae influxio a praedicto mari transfusa, postquam triginta milliariis a primis faucibus, unde habet introitum, continuo tractu descendit, sinum facit in partem occidentalem, cujus longitudo est ad millia quinque, vel sex; latitudo vero quasi unius. Hoc autem ita angustum mare, quod a Pontico in Mediterraneum per ducenta triginta milliaria protenditur, Bosphorus Propontidis sive Hellespontus appellatur. Quod autem ita sit, Solinus in septimo decimo De memorabilibus testatur, ita dicens: Quantus Europae sinus Hellesponto incipit, Maeotis ostio terminatur, atque omnis haec latitudo, quae Europam Asiamque dividit, in septem stadiorum angustias stringitur. Hic est Hellespontus, quem Xerxes ponte navibus facto permeavit tenus deinde. Europus porrigitur ad Asiae urbem Priapum, qua Magnus Alexander potiundi orbis amore transcendit, et pontus est inde diffusus, aequore patentissimo rursus stringitur in Propontidem, mox in quingentos passus coarctatur, fitque Bosphorus Thracius, qua Darius copias transportavit. Horum autem causae nominum a veteribus poetarum fabulis videntur deductae. Nam Bosphorus ideo dicitur quod Jupiter Europam Agenoris filiam in bovis effigie assumpta, trans illud mare legitur deportasse; Hellespontus autem ab Helle Phryxi sorore; quae super arietem cum eodem fratre suo nihilominus dicitur transfretasse. Verbo autem vulgari dicitur Brachium Sancti Georgii, Europae Asiaeque limes, cujus illa est longitudo, quam diximus. Verum latitudinis non est usquequaque modus idem; nam pro adjacentium situ et dispositione regionum, nunc ad unius contrahitur milliarii spatium; nunc per triginta vel amplius diffunditur. Sinus autem praedictus tendens, ut praemisimus, in Occidentem, portus est inter eos quos orbis habet, commoda statione famosissimus: infra quem et Bosphorum, in angulo quodam, sita est praedicta civitas, olim dicta Byzantium: locus ignobilis, et inter Thraciarum urbes quasi novissima; nunc ampliatoris Augusti feliciore insignita vocabulo, princeps provinciarum facta est, et imperii familiare domicilium: Romae senioris et nomen invidens, et dignitatis praerogativam. A Pausania Spartiatarum rege prius condita, juxta id quod in tertio libro Pauli Orosii continetur, formam habens trianguli, trium inaequalium laterum, cujus primum latus ab eo angulo, qui inter portum Hellespontum continetur, ubi est ecclesia Sancti Georgii, quae dicitur Mangana, usque ad palatium novum, cui nomen Blaquernas, secus portum directe protenditur; alterum vero ab eodem Sancti Georgii monasterio, usque ad Auream portam, secus Hellespontum ducitur; tertium vero ab eadem porta usque ad praedictum palatium Blaquernas, per campestria, muris, turribus et antemuralibus insigne protenditur. Portum autem fluvius quidam ingreditur, aestate quidem modicus; sed hieme aquis pluvialibus solet fieri torrentior, pontem habens supra se positum, quem pertransiens nostrorum exercitus, inter Ponticum mare et Bosphorum, et portum in aedificiis quae in ipso Bosphori littore erant plurima hospitandi gratia se contulerant. Dumque ibi moram facerent, reliquorum principum exspectantes adventum, dux frequentibus imperatoris sollicitabatur legationibus, ut ad eum introiret. Qui suspectam habens ejus familiaritatem, et colloquium reformidans, ad ejus vocationem accedere verebatur. Videns tamen quod omnino esset indecens et contra disciplinam honestatis, si non aut in persona propria veniret, aut saltem pro se idoneos mitteret responsales: nobiles viros dominum Cononem de Monte acuto, dominum quoque Balduinum de Burgo, et Henricum de Ascha, ut se excusatum haberent, ad eumdem dirigit imperatorem. Qui videns domini ducis constantiam, et quod eum ad se nullatenus posset evocare, iterum venalia interdicit. Sed neque sic constantis viri animum potuit emollire: unde manum aggravans, misit occulte sagittarios qui, navibus invecti ad eam partem in qua dux castra locaverat, pervenientes, summo mane in ipso diei crepusculo multos ex nostris qui ad mare exierant, et qui de fenestris speculabantur, sagittis confoderunt, plurimis interficientes.
CAPUT VIII. Ad urbem revertitur exercitus, et ingens pugna committitur. Graecorum fit strages maxima.
Quod postquam duci nuntiatum est, convocatis populi principibus, de communi consilio fratri praecepit, ut assumpta parte militiae properet pontem occupare, per quem transierant, ne in illis angustiis intercepti, gentis suae dispendia patiantur. Ille vero impiger, quingentos sibi assumens loricatos, ad praedictum pontem properans festinat, et occupat violenter. Jam enim non solum illi, qui in navibus descenderant, hostes se exhibebant, verum universa civitas contra eos hostiliter armabatur. Nostri vero cognoscentes studiose et ex industria paratos sibi adversarios, etiam cives universos in eorum perniciem ad arma convolare, igne supposito universa palatia in quibus hospitati erant, tractu continuo per sex aut septem milliaria, tam privatorum quam imperialia succenderunt. Deinde strepentibus lituis, cornicinum admonitione ex diversis partibus ad quas gratia hospitandi se contulerant, conglobati, ducem, qui jam dispositis aciebus, ad pontem maturabat, armis correptis praecipites sequebantur. Verebantur enim plurimum, qui rei militaris majorem habebant experientiam, ne ponte ab hostibus occupato, in locis angustioribus reperti, facilius gravarentur; unde cum tanta instantia vix exspectatis peditum manipulis, omnis illuc equitum manus convenerat. Sed praecurrens dominus Balduinus ducis frater, ut praediximus, pontem invitis hostibus violenter occupaverat; et eis abactis et in fugam conversis, ulteriorem ripam fluminis nostris vindicaverat. Dux ergo et universus exercitus, cum sarcinis et omnimoda supellectile sua, sine difficultate transeuntes, rursus ante urbem in locis liberis et late patentibus constiterunt. Ubi habito conflictu inter ecclesiam sanctorum martyrum Cosmae et Damiani, quae hodie vulgari appellatione dicitur Castellum Boamundi, et palatium novum, quod dicitur Blaquernas, quod in angulo civitatis juxta portum situm est, circa horam vespertinam, interfectis innumeris, nostri Graecos pondus belli amplius sustinere non valentes, infra urbem se recipere compulerunt. Nostri vero campo viriliter obtento, tanquam victores, in loco ad id congruo castrametati sunt. Et fortasse rursum irruentibus civibus, congressio periculosior, et strages amplior subsecuta foret, odio ministrante fervorem, nisi nox irruens mutuis finem imposuisset certaminibus. Hic primum patuit, et sine haesitatione factum est manifestum, qua intentione praedictus nequam imperator castra transferri praeceperat: videlicet ut suspectum populum in illa locorum angustia, quasi infra quaedam repagula coerceret.
CAPUT IX. Populus ad arma convolat, regionem depopulatur universam: ingens fit in castris victualium opulentia.
Postea demum luce reddita, edictum est publice, ut ad arma populus consurgeret: et pars sub certis ducibus deputatis, universam perlustraret regionem; et alimentorum, quorum imperator commercium interdixerat, copias, vel violenter, vel cum pretio comportaret, gregibus et armentis, frugibus et universis alimentorum generibus non parcentes; pars vero cum duce et quibusdam aliis magnatibus, ad tutelam castrorum in exercitu remaneret. Fraudem imperatoris et suorum compertam habentes, contra ejus muscipulas, quanta poterant, se armabant cautela. Factum est igitur, ut qui pabulatum egressi sunt, sex diebus continuis cum ingenti, tam equitum quam peditum multitudine, suburbana per circuitum usque sd sexaginta milliaria confringentes, tantam alimentorum in castra die octava contulerunt copiam, ut amplius esset opinione hominum; et vix gregum et armentorum, vehiculorum quoque et jumentorum turbas ante se trahere possent.
CAPUT X. Nuntius Boamundi ad ducem accedit, ne cum imperatore conveniat deposcit: responsio ducis.
Dum haec vero in castris aguntur, ecce domini Boamundi nuntius praesens ante ducem astitit, praedicti principis litteras deferens in haec verba: Noveris, virorum optime, quod tibi contra feram pessimam et cum homine nequam incumbit negotium, cujus propositum est semper fallere et omnem Latinorum nationem usque ad mortem modis omnibus persequi; et quod de eo recte sentiam, tuo quoque aliquando approbabitur judicio. Novi enim Graecorum malitiam et odium adversus Latinorum nomen pertinax et obstinatum. Cede ergo, si placet, urbe relicta, ad partes Adrianopolitanas vel circa Philipoppolim, et legiones tibi a Domino commissas, in locis uberibus, alimentis et otio praecipe recreari. Ego autem, auctore Domino, circa veris initium festinus adero, consilium et auxilium fraterna charitate, tanquam domino meo, contra impium Graecorum principem ministraturus. Perlectis igitur litteris, et earum tenore plenius intellecto, de communi principum consilio litteris et viva voce respondit in haec verba: Novi, dilectissime frater, et fama referente pridem edoctus sum quod odio inexorabili Graecorum astutiae populum semper nostrum persequi ardentissime studuerunt, et si quid mihi defuit prius ad scientiam, quotidie per experimentum addisco plenius; nec dubito quin justo zelo adversus eos movearis, et de eorum nequitia recte sentias. Sed Dei timorem habens prae oculis, et propositum meum considerans, arma infidelibus debita in populum convertere Christianum reformido. Adventum tamen tuum nobis desiderabilem, et aliorum principum Deo devotorum praesentiam avidissime, Deo amabilis, qui nobiscum est, exspectat exereitus.
CAPUT XI. Imperator misso filio Joanne Profiro genito et dato obside, ducem ad se invitat. Dux ad eum ingreditur; eum imperator adoptat; pax inter eos reformatur.
Imperator ergo cum suis familiaribus et domesticis anxius plurimum, tum quia totam regionem praedae videt expositam, suorum gemitus et lamenta non perferens; tum quia domini Boamundi adfuisse legationem, eumque in proximo venturum cognoverat, iterum nuntiis suis dominum ducem, ut ad se ingrediatur, sollicitat: timens, ne si conveniat, qui venturi erant principes, antequam ducem sibi reddat placabilem, in ejus ruinam unanimiter consentiant. Instat ergo propensius, ut sibi ducis prius reconciliet animum, monens et exhortans attentius, ut recepto filio suo Joanne Porfiro genito, quem ei pro obside dirigebat, ad se sine aliquo mentis scrupulo ingrediatur. Placuit ergo verbum principibus, et recepto per Cononem de Monteacuto et Balduinum de Burgo, viros nobilissimos, qui ad hoc missi erant, imperatoris filio, et diligenti custodiae in manu fratris deputato, ipse assumptis reliquis principibus, fratre super exercitum, ut ejus curam haberet, relicto, in urbem ingressus, imperatori diu desideratam suam obtulit praesentiam. Quo cum multa honorificentia, astantibus illustribus, et virum unde multa audiverant, et ex parte cognoverant intueri volentibus, recepto, et principibus qui cum eo advenerant, prout eorum dignitas deposcebat, et honoratis salutatione, et ad pacis osculum similiter admissis, de eorum incolumitate quaerit diligentius; et nomina singulorum percurrens, ut eorum sibi gratiam comparet, singulis affabilem se praebuit et benignum. Tandem vero ducem conveniens, his eum verbis alloquitur: Audivit imperium nostrum, dux dilectissime, quod apud principes tuos sis potentissimus; et pietatis propositum, quod studiose persequeris, devotionis fervore armatus commendabili, non habet incognitum; quodque potius est, constantis animi et sincerae fidei virum te fama celebris longe lateque praedicat. Unde et multorum, qui te praesentem non viderunt, morum elegantia id exigente, gratiam meruisti. Quapropter nos etiam te totis charitatis visceribus amplecti volentes, et honorare propensius, in filium hodie praesentibus sacri palatii nostri magnatibus, te adoptare decrevimus; imperium nostrum in tua potestate ponentes, ut per te in facie praesentis et adfuturae multitudinis illaesum manere possit et incolume. His dictis, eum vestibus indutum imperialibus, adhibita juxta morem curiae solemnitate quadam, quae in hujusmodi arrogationibus fieri solet, secundum regionis morem adoptavit in filium, pace et gratia utrinque plenius reformata.
CAPUT XII Dux muneribus cumulatus sumpta ad tempus licentia egreditur: rerum venalium forum exhibetur; ducis legiones Bosphorum transeunt et in pago Chalcedonensi castrametantur.
Quo facto, apertis thesauris suis tam domino duci, quam ejus consortibus, dona ingentia in auro, gemmis et holosericis, et vasis pretiosis, hominum aestimationem tam operis elegantia quam dignitate materiae penitus excedentia, pro sua liberalitate contulit; ita ut usque ad supremum muneribus cumulati, et divitiarum incomparabiles copias, et principis admirarentur munificentiam. Nec semel tantum erga ducem tanta functus est liberalitate; sed ab Epiphaniorum die usque ad Ascensionem Domini singulis hebdomadibus, quantum duo viri fortes aureae monetae poterant humeris sustinere; de aereis vero denariis, decem modii, de imperiali palatio ei ministrabantur. Qui tamen omnia, nihil sibi faciens residui, nobilibus et populo, prout cuique videbatur necessarium, liberaliter erogabat. Egressi ergo a domino imperatore, sumpta ad tempus licentia, in castra reversi sunt. Unde Joannem imperatoris filium, quem usque ad domini ducis reditum obsidem in castris detinuerant, cum honesto comitatu ad patrem remiserunt. Imperator vero, edicto publice manifestato, poena mortis ejus violatoribus infligenda, praecepit, ut justo pretio et aequo pondere ducis exercitui quaelibet necessaria venderentur. Dux etiam nihilominus in castris voce praeconia sub poena mortis inhibuit, ne hominibus imperatoris aut vis inferretur, aut injuria. Sicque satis convenienter se supportantes adinvicem, mutuis cum omni tranquillitate usi sunt commerciis. Tandem vero mense Martio mediante, audiens dux, quod alii principes in vicino constituti, cum suis exercitibus advenirent, suggerente imperatore; et id ipsum volentibus tam plebe sua, quam patribus, parato navigio transiens Hellespontum, exercitum suum in Bithynia, quae prima de Asianis provinciis occurrit, collocavit; inque pago Calcedonensi castrametatus est. Est autem Calcedon civitas in Bithynia, ubi sexcentorum Patrum et triginta sex, tempore domini Leonis papae senioris et domini Marciani Augusti, contra Eutychetis monachi et Dioscori patriarchae Alexandrini impietates, quarta synodus generalis convenit: locus videlicet Constantinopoli proximus, et sola Bosphori interpositione distans; unde et urbem in vicino constitutam, erat omnibus intueri; et qui negotiis urgentibus trahebantur, ter vel quater in die ad urbem ire regiam et ad castra redire sine difficultate poterant. Quod autem maturius ducis exercitum transfretare persuasionibus suis compulerat, non de fidei sinceritate processit; sed fraude solita ducem circumvenit, ne aliis advenientibus, ejus copiae possent admisceri. Nam et reliquos qui postea subsecuti sunt, eodem artificio singillatim transire compulit, ita ut nunquam duo simul ante urbem fuerint exercitus.
CAPUT XIII. Boamundus accelerat; describuntur nobiles qui eum sequuntur; imperator occulte ei parat insidias.
Interea dum haec circa Constantinopolim per imperatorem et hominum ducem sic geruntur, dominus Boamundus, Roberti Guischardi filius, princeps Tarentinus, qui ante ingruentem hiemem cum suo exercitu Adriaticum mare transiens, Durachium usque pervenerat, per deserta Bulgariae suos, qui eum subsequebantur, operiens, pedetentim accedebat. Adhaeserant porro ei, et ejus castris se adjunxerant, tam de Italia, quam de aliis provinciis viri nobiles, et potentes plurimi: quorum ad perpetuam memoriam numerum et nomina ex parte comprehendimus. Tancredus, Willelmi marchionis filius; Richardus de Principatu, filius Guillelmi Ferrebrachia, fratris Roberti Guischart; Ranulfus, frater ejus; Robertus de Anxa, Hermannus de Carni, Robertus de Surdavalle, Robertus, filius Tristani; Hunfredus, filius Rodulfi; Richardus, filius comitis Ranulfi, et comes de Rosinolo cum fratribus suis, et Boelus Carnotensis; Alberedus de Cagnano; Hunfredus de Monte scabioso. Hi ergo omnes domini Boamundi vexilla secuti, usque ad urbem Castoream, ubi Dominicae Nativitatis dies celebres egerunt, pervenerant. Ubi quoniam a civibus venalia populo praetereunti non exhibebantur, compulsi sunt greges et armenta, et caetera victui necessaria, rapere violenter; et damna locorum habitatoribus, qui eos tanquam hostes abominabantur, inferre. Inde progressi, in regione uberrima, cui nomen est Pelagonia, castrametati sunt. Ubi audientes quod in vicino erat municipium solis haereticis habitatoribus refertum, illuc sub omni celeritate contendunt, et castrum violenter occupantes, succensis aedificiis, oppidanis quoque partim gladio, partim consumptis incendio, praedam universam et opima inde retulerunt spolia. Imperator vero praedicti domini Boamundi audiens adventare legiones, primiceriis exercituum suorum, quos in iisdem regionibus gratia hicmandi collocaverat, clam praecipit ut usque ad Bardarium fluvium cum universis illarum regionum copiis ex latere sine intermissione prosequantur, ut si forte eis conveniens daretur occasio, et ita opportunitas se offerret nocte vel interdiu, clam sive aliter, exercitum procedentem tentarent fatigare. Suspectissimum enim domini Boamundi habebat introitum. Nam tam ab eo quam ab ejus patre, multas et saepius passus fuerat injurias. Verumtamen sicut vir erat subdolus, potens simulare et dissimulare propositum, missis quibusdam nobilibus ex suis domesticis ad eumdem virum egregium, verbis pacificis ei locutus est in dolo, tentans si quo modo eum posset decipere. Erat autem verborum quae tam viva voce quam litteris per nuntios porrexerat praedictos, tenor hujusmodi:
CAPUT XIV. Epistola imperatoris Alexii ad Boamundum. Irruit clam exercitus imperatoris in castra Boamundi. Capiuntur quidam, qui malitiam imperatoris detegunt
Compertum habet, et nullatenus dubitat nostrum imperium, a Deo protectum, quod magnus et potens sis princeps, et egregius, magnifici quoque, et praepotentis, et industrii principis filius: teque hactenus, meritis tuis id exigentibus, charum semper habuimus et acceptum, licet te praesentem non inspexerimus. Et nunc, quoniam ad servitutem Dei et pietatis obsequia accinctum te et ejusdem peregrinationis cum caeteris Deo devotis principibus consortium iniisse audivimus, fortius amare et honorare propensius, cordi nobis est, et in prompta fixum gerimus voluntate. Quapropter, dilectissime noster, populis praecipe, qui te sequuntur, subjectis nostris parcere; violentiam, rapinas et incendia fac cessare, ad nostram quantocius accedens praesentiam, securus de multiplici honore et gratia nostra, qua multipliciter te proposuimus praevenire. Praesentium quoque latoribus dedimus in mandatis, ut exercitibus tuis justo pretio necessaria procurent, ut sine intermissione, rerum venalium eos copia prosequatur. Haec imperatoris verba, etsi in superficie multam videbantur habere humanitatem, intrinsecus tamen virus occultabant admistum. Verum Boamundus, tanquam vir solers et argutus, imperatoris compertam habens malitiam, propositum dissimulans, cautius se habebat, gratias referens imperatori pro eo quod de statu suo dignaretur esse sollicitus. His igitur ducibus usque ad Bardarium fluvium perveniens, cum jam ex parte, enavigato amne in ulteriore ripa consisteret exercitus, pars vero adhuc transeundi urgeret propositum, ecce imperatoris satellites, qui cum infinita manu exercitus nostri vestigia sequebantur, rati opportunitatem se invenisse, in eam partem exercitus, quae adhuc in transeundi erat procinctu, hostiliter irruunt, quanta poterant importunitate instantes. Quod Tancredus intelligens, sicut vir erat expeditissimus, fulmineus advolat; et fluvium, qui medius erat, enatans, partem fluminis attigit ulteriorem. Quem secuti equites, quasi ad duo millia, primo eorum statim adventu, praedictorum cohortes dissolvunt gladiis; et conversos in fugam, caedendo aliquantulum sunt prosecuti, interfectisque ex eis quampluribus, nonnullos etiam comprehendentes, ante dominum Boamundum eos statuerunt. Qui cum diligentius interrogarentur, quare Christianum persequerentur exercitum, responderunt, quod homines imperatoris essent, et merendo stipendia ad ejus praeceptum militare eos oporteret. Hic demum plenius cunctis innotuit, quod quidquid eis imperator loquebatur, fraus erat et circumventio; tamen quia per eum transituri erant, invitis aliis Boamundus dissimulare potius volebat injurias, quam eum inutiliter ad iracundiam provocare.
CAPUT XV Occurrit dux domino Boamundo, et invitum quasi ad imperatorem introducit; ubi plurimum honoratur. Tancredus interim legiones transfert in Bithyniam, ubi ducis cohortibus sociantur.
Transcursa igitur Macedonia et universa Illyrico, competendi moderamine itinere maturato, ad urbem coepit appropinquare. Cumque in vicino esset constitutus, quinta feria ante Paschalem solemnitatem, suscepta iterum imperatoris legatione, persuadente ut dimisso exercitu ad se cum paucis et familiaribus suis ingrederetur, substitit aliquantulum; et effectui mancipare quod praecipiebatur, distulit, suspectam illius habens malitiam. Dumque sic fluctuaret in incerto, ecce vir illustris dux Godefridus, ab imperatore multa precum victus instantia, ut domino Boamundo exiret obviam, et eum ad se nihil dubitantem introduceret, cum honesto principum comitatu praedicto viro occurrit magnifice. Ubi mutuis complexibus et sincerae charitatis osculo se suscipientes ad invicem, post grata colloquia et mutuas de statu singulorum interrogationes, Boamundus a domino duce commonitus, ut ad imperatorem, sicut vocatus fuerat, ingrederetur, licet primum se difficilem exhiberet, et ducis non satis exaudiret monita, imperatoris suspecta, ut praediximus, habens colloquia, postmodum tamen honesta evictus persuasione, duce praevio, ad imperatorem confidenter ingressus est. Ubi ab eodem in osculo pacis et multimoda gratia, et honore praeventus multiplici, post multa familiariter cum utroque habita consilia, factus est, ut dicitur, dominus Boamundus imperatoris homo, fidelitate manualiter exhibita, et juramento praestito corporaliter, qualiter solent fideles dominis suis exhibere. Quo facto, ex imperialibus vestiariis oblata sunt praedicto viro munera in auro, vestibus, vasis et pretiosis lapidibus, tam pretio quam dignitate incomparabilia. His igitur ita pacificatis, dum adhuc in palatio moram faceret dominus Boamundus, Tancredus vir per omnia commendabilis, ejusdem ex sorore nepos, imperatoris praesentiam studiose declinans, et colloquia universum interim exercitum in Bithyniam transtulerat, ultra Bosphorum in pago Chalcedonensi (ubi et domini ducis translatus dudum residebat exercitus, subsequentium exspectans adventum), castrametatus. Quod postquam imperatori plenius innotuit, quod dominus Tancredus ejus ita declinaverat praesentiam, aegre tulit plurimum. Sed more prudentis, injuriam dissimulans, praesentes principes iterum atque iterum muneribus cumulans immensis, cum multo honore ad castra trans Bosphorum remisit propria, ubi junctis agminibus, et plena charitate sociatis, in conspectu urbis uterque residebat exercitus, exspectantes subsequentium adventum principum, ut sociatis legionibus, iter quod assumpserant, unanimiter prosequerentur. Ministrabatur autem tam ex urbe regia, quam ex adjacentibus suburbanis, populo illic posito, ad sufficientiam, victus necessarius, ita ut pro voto copiosius abundarent.
CAPUT XVI. Comes Flandrensium Robertus cum suis adest, ab imperatore vocatus introducitur, et muneribus ingentibus susceptis mare transit, et praedictis sociatur principibus.
Interea vir illustris Flandrensium comes Robertus, qui a principio ineuntis hiemis cum suo comitatu mare transiens, a Baro Apuliae civitate maritima Durachium descenderat, in locis fertilibus, silvis, pascuis et omnimoda commoditate refertis, instantis brumae declinaverat importunitatem: tandemque circa veris initium iter arripiens, reliquos principes, qui jam mare transierant, ut eis adjungeretur, multa prosecutus est instantia. Qui antequam Constantinopolim perveniret, sicuti et aliis acciderat, legatos suscepit imperiales, per quos ei mandabatur, quatenus relicto exercitu, ad ejus praesentiam paucis comitatus, accederet. Ipse autem, quomodo qui eum praecesserant cum domino imperatore se habuissent, plenius edoctus, Constantinopolim perveniens, palatium cum paucis consortibus ingressus est. Ubi ab imperatore cum multa receptus honorificentia et benigne tractatus, exactam fidelitatem, aliorum sequens vestigia, corporaliter impendit. Unde et majorem consecutus gratiam, dona suscepit ingentia, sociis ejus etiam juxta modum suum pari liberalitate honoratis. Postquam vero diebus aliquot, ejus exercitus ibi juxta urbem et alimentis et otio recreatus est; ipseque ad imperatorem saepius ingressus, de his quae necessaria videbantur, cum eo sufficienter contulit, sumpta licentia, cohortes transferens, ad viae consortes navigavit, a quibus benigne et plena charitate susceptus, eorum exercitibus cum suo comitatu sociatus est. Ubi cum diebus singulis mutuis confabulationibus de variis rerum eventibus, qui singulis eorum in itinere acciderant, se recrearent ad invicem; et labores suos grata quadam revolverent memoria, ad id quod instabat novissime recurrebat tractatus, ut diligentius inter se quaererent quando et quomodo ad operis coepti consummationem intenderent. Dumque circa hoc essent solliciti, et moram subsequentium arguerent sociorum, eis imputantes, quod sine fructu tempora praeterirent, ecce nuntius comitis Tolosani et episcopi Podiensis, utrumque adesse et in proximo urbem ingressuros, edocet.
CAPUT XVII. Comes Tolosanus, et episcopus Podiensis cum suis agminibus per Dalmatiam properant, multam difficultatem itineris in ea regione perpessi.
Porro hi duo magni et illustres viri, ab initio suscepti itineris cum suis expeditionibus, comites sibi perpetuo adhaeserunt indivisi. Erantque cum eis viri nobiles et apud suos tam nobilitate quam morum elegantia clarissimi: dominus videlicet Willelmus Aurasiensis episcopus et Rambaldus ejusdem civitatis comes, Gaustus de Bederz, Girardus de Rosseilon, Guillelmus de Montepessulano, Guillelmus comes Forensis, Raimundus Pelez, Centonius de Bear, Guillelmus Amaneu; et alii multi, quorum etsi nomina non tenemus, certum est tamen ea in libro vitae conscripta esse. Quippe qui patriam cognationem et amicos, et late diffusa patrimonia relinquentes, Christum secuti sunt, voluntariam amplexi paupertatem. Hi omnes, praedictos venerabiles viros cum omni reverentia secuti, in Italiam descenderunt, transcursaque Lombardia, per eam regionem quae forum Julii appellatur, juxta Aquileiam transeuntes in Istriam, inde tandem in Dalmatiam descenderunt. Est autem Dalmatia longe patens regio inter Hungariam et Adriaticum mare sita, quatuor habens metropoles, Iazaram et Salonam, quae alio nomine dicitur Spaletum, Antibarim et Ragusam; populo ferocissimo, rapinis et caedibus assueto inhabitata: montibus et silvis, magnis quoque fluminibus, pascuis etiam longe lateque diffusis occupata penitus, ita ut raram habeat agrorum culturam, locorum incolis in gregibus et armentis omnem vivendi habentibus fiduciam: exceptis paucis, qui in oris maritimis habitant, qui ab aliis et moribus et lingua dissimiles, Latinum habent idioma; reliquis Sclavonico sermone utentibus et habitu barbarorum. Hanc igitur ingressi provinciam, multam invenerunt itineris difficultatem, maxime propter hiemis instantiam et locorum nimiam inaequalitatem; sed et victus et alimentorum sustinentes gravem defectum, periculose satis per dies aliquot laboraverunt inedia. Locorum sane habitatores relictis urbibus et praesidiis, ad montes et silvarum condensa cum uxoribus et liberis, et cum omni substantia, quasi agrestes ferae fugientes, nostrorum formidabant aspectum. Occulte tamen, et de remoto, proficiscentis exercitus vestigia sequentes, senes valetudinarios, anus quoque grandaevas, quae lento gradiebantur itinere, seorsum reperientes occidebant. Comes vero totius multitudinis debitam gerens sollicitudinem, praemissis de principibus aliquot, qui agmina praeirent, ipse cum maxima loricatorum manu postremus semper incedebat, novissimus hospitabatur. Erat praeterea aer caliginosus et tenebrae continuae, pene palpabiles, ita ut qui sequebantur, praecedentium vix tenerent vestigia; et qui praeibant, vix per jactum lapidis ante se loca possent discernere. Terra enim, ut praediximus, rivis fluminibusque abundans, et pene tota palustris, tantam diebus singulis ex se dabat uliginem et tantam crassitudinem nebularum, ut aerem redderent pene suffocatorium. Ad haec, Sclavi Dalmatae, tanquam indigenae, locorum habentes peritiam, per abrupta montium et nemorum condensa, exercitum ex latere sequentes, frequentibus irruptionibus inermem populum, e silvis prodeuntes opprimebant. Comes vero, et alii magnates in ipsos tales saepissime facientes impetus, multos ex eis lanceis confossos et obtruncatos gladiis perimebant; pluresque saepius occidissent, nisi quia silvas habentes vicinas et ad eas confugientes, praesens captabant remedium. Accidit tamen quadam die, quod ex praedictis malefactoribus captis quibusdam, comes manus et pedes praecepit amputari, ut eorum consortes saltem hac poena deterriti, exercitum persequi formidarent. Cumque tribus hebdomadibus continuis tam laborioso itinere regionis partem transcurrissent, pervenientes ad locum, cui Scodra nomen, Sclavorum regem ibi repererunt. Cumque dominus comes, sicut vir benignus erat, affabilis et misericors, multa munerum liberalitate amicitiam contrahens, sperabat populo suo indigenarum gratiam obtinere, ut saltem commercii et rerum venalium copiam consequeretur: tandem nec hac via praedictae gentis ferocitatem emollire potuit, quos deinceps multo saeviores invenit. Cumque per dies quasi quadraginta omnem Dalmatiam multo pertransissent labore, tandem pervenerunt Durachium.
CAPUT XVIII. Apud Durachium eidem comiti imperialis occurrit legatus; episcopus Podiensis a Bulgaris capitur; sed Domino miserante liberatur. Iterum apud Rodestum tam imperatoris quam principum nostrorum eidem occurrit legatio.
Imperator vero comitis suspectum habens adventum, eo quod vir prudens et magnificus esset, et majores secum traheret copias, missa multo ante legatione honestorum virorum, qui ei apud Durachium occurrerent, praecepit, ut advenientem ex parte ejus officiosissime salutatum, honeste tractarent. Qui dicto parentes, in ejus praesentia constituti, viva voce et litteris eum blande allocuti sunt, imperatoris porrigentes epistolam, cujus hic tenor erat: Jamdudum, comes dilectissime, tuae prudentiae opinio celebris et probitatis late diffusa fragrantia ad nostri pervenit aures imperii; et meritis exigentibus, nos ad tui dilectionem invitavit, propositum habentes personam tuam amare et honorare propensius. Unde et tuum adventum cum multo desiderio exspectavimus, multa de publicis negotiis cum tua nobilitate imperio nostro charissima, tractare cupientes. Unde monemus attentius, ut sine tumultu et scandalis terras nostras pertransiens, ad nos festinus accedas, securus de gratia nostra et honore multiplici, quo te proposuimus praevenire. Praesentium autem latoribus dedimus in mandatis, ut rerum venalium copiam et juge commercium populo tuo bonis conditionibus faciant exhiberi. His litteris tam comes quam ejus exercitus exhilaratus admodum, rursus iter arripiens, transcursis silvis et montibus, et universa Epirotarum regione, multorum labore dierum, demum in pagum, cui Pelagonia nomen est, omnibus redundantem copiis descendentes, castrametati sunt. Ubi cum vir vitae venerabilis dominus Podiensis Episcopus longius a castris aliquantulum, hospitandi commoditatem secutus, seorsum locasset tentoria, a Bulgaris irruentibus captus est. Sed quia tantus pontifex adhuc populo Dei erat necessarius, casu, per ejus misericordiam vitae est reservatus. Nam dum unus de praedonibus aurum ab eo quaereret, eum contra caeteros tuebatur: inter quos excitato tumultu ad vocem concertantium, exercitus commotus est universus; et armis correptis in praedictos irruentes maleficos, dominum episcopum cum suis expedierunt. Tandem resumpto itinere Thessalonicam transeuntes, et omnem Macedoniam, continuatis per multos dies laboribus, apud Rodostum urbem maritimam, super Hellespontum sitam, a Constantinopoli itinere dierum quatuor distantem pervenerunt. Ubi iterum imperatoris comiti occurrit legatio et principum etiam, qui praecesserant nuntii nonnulli, monentes et exhortantes obnixius, quatenus exercitu relicto et paulatim subsequente, ipse cum paucis veniat expeditus, ut peractis apud imperatorem negotiis. accedente ejus exercitu, possit reliquos subsequi maturius; et populis properare volentibus, nullum ministret impedimentum. Praemiserat autem et ipse nuntios, qui et ipsi reversi, eum ad idem animabant.
CAPUT XIX. Comes relicto exercitu, ad imperatorem properat; cum eo non convenit. Imperator fraudulenter praecipit, ut in ejus irruatur exercitum.
Evictus igitur comes tam imperialium legatorum instantia quam verbo principum, qui eum maturare hortabantur, relicto exercitu sub cura et sollicitudine episcoporum et aliorum nobilium, qui in castris erant, ipse cum paucis Constantinopolim ingressus, saepius citatus, praecedentibus eum imperialibus apocrisiariis, suam imperatori praesentiam exhibuit. Ibi tam ab eo quam a suis illustribus et inclytis, qui ei assistebant, honorifice susceptus, et benigne plurimum, plena humanitate tractatus est. Ubi postmodum blandis persuasionibus et multa instantia pulsatus, ut imperatori fidelitatem et juramentum secundum formam aliorum principum, qui eum praecesserant, exhiberet, negavit constantissime. Interea vero dum haec apud Constantinopolim agerentur, indignatus imperator, quod ei comes more aliorum, hominium facere detrectaret, clam praecipit legionum suarum primiceriis, quae in partibus illis erant constitutae, ut repente in exercitum comitis irruentes, modis quibus possent, molestare attentarent, ita etiam, ut in eis caedem operari non vererentur. Hoc autem attentare ausus est, ea fretus fiducia, quod principes omnes data sibi fidelitate obligaverat; quodque eorum exercitus omnis mare illud transierant, unde non facile erat retransire. Nam quotquot illuc naves aut gratia commercii, aut transferendae plebis causa accedebant, omnes statim ulteriorem ripam deserere tenebantur, ut illis navium deesset copia, et de redeundo frustra cogitarent. Ad hoc enim singillatim eos, ut praediximus, transire blanditiis et callidis persuasionibus compulerat, ne simul junctis agminibus ante urbem possent convenire. Suspectum enim, ut praediximus, nostrorum habebat adventum et conventum multo amplius formidabilem. Quodque principibus quasi liberaliter contulerat, nec liberalitatis erat, nec gratiae; sed timoris desperati et fraudulentae versutiae. Nostris autem in simplicitate spiritus et sincera fide incedentibus, vix persuaderi poterat Graecorum malitia, et nequam illorum principis fraus et circumventio pertinax, maxime cum erga eos tanta liberalitate et simulata gratia redundaret.
CAPUT XX. Comitis absentis clam a Graecis impugnatur exercitus. Comes indignatur; imperator facti poenitens, et sibi timens, principum interventionem postulat, suam allegans innocentiam.
Igitur qui imperatoris mandatum susceperant, centuriones, et quinquagenarii, et numeris militaribus praepositi, regiam exsequentes jussionem, praemonitis agminibus, clam et de nocte in domini comitis irruunt expeditiones; dum incautos reperiunt, et nihil tale verentes, plurimos ex eis interficiunt: ita ut antequam expergefacti arma corriperent, et fuga foeda et strages miserabilis intercederet. Tandem vero honestioribus viris admonentibus ad cor redeuntes, resumptis animis ac viribus, praedictae imperatoris latrocinanti familiae multa suae gentis intulerunt dispendia. Et licet pro tempore et loco satis viriliter nostri restitissent, viae tamen considerantes difficultatem, et crebra quae ex insperato diebus pene singulis occurrebant discrimina, liquefiebant in se ipsis, quasi assumpti poenitentes itineris; et minus minusque fervebant in eo quod erant aggressi, taedio laborum fatigati vehementius, ita ut multos non solum de plebeiis, verum et de majoribus incepti poeniteret; et diffidentes de consummatione propositi, votorum immemores, redire disponerent. Quod nisi monitis et exhortationibus ab episcopis et clero fuissent revocati, et ad voti prosecutionem reaccensi, parati erant agmina deserere et ad propria quocunque tentare reditum periculo. Quod postquam domino comiti nuntiatum est, dolore cordis tactus intrinsecus, proditum se clamat; et missis de fidelibus suis viris aliquot nobilibus, imperatori proditionis infamem objicit titulum, asserens quod dum per ejus vocationem et multiplicatas legationes in ejus esset obsequio, contra bonos mores in ejus exercitum suos praecepisset armari. Sed et principibus, quorum prece et instantia dimisso exercitu properaverat, casum lamentabilem, qui suis acciderat, et imperatoris fraudem apertissimam notam facit, super his ultionem tanquam a fratribus reposcens. Quod si comiti, par affectibus et voluntati esset suorum injuriam ulciscendi facultas, procul omni dubio a motu animi, quem conceperat, nec minis, nec terroribus, nec aliquorum interventu principum potuisset convelli. Dicebatur enim vir animosus et injuriarum perpetuo memor, quique in suo sensu plurimum abundaret. Imperator igitur rem videns nimium processisse et facti poenitens, principes, dominum videlicet ducem, dominum Boamundum, dominum Flandriae comitem, qui adhuc in ulteriore maris littore cum suis legionibus residebant, ad se facit evocari, ut per eorum interventum domini comitis sibi possit animum reconciliare. Qui ad ejus vocationem convenientes, et si multum displiceret quod acciderat, tamen videntes quod non esset reposcendae ultionis locus, dominum comitem seorsum admonent et honestis persuasionibus hortantur, ut injuriam, quam communem reputant, dissimulare velit; ne vindictam prosequens, multorum dierum operam aggrediatur; et volentibus in via Domini procedere, ministret impedimentum. Factumque est tandem, ut ad piam principum intercessionem, comes tanquam vir discretus, exacerbatum mitigans animum, principum cesserit consilio, eorum dispositioni se committens. Illi autem imperatorem familiariter convenientes, quam moleste ferant quod acciderat, unanimiter protestantur. Quorum imperator intelligens indignationem et unanimitatis constantiam, coram comite et universa tam exterorum quam suorum domesticorum curia, in excusationem descendit, jurans et obtestans quod, neque de conscientia ejus neque de mandato, quod accidisse dicebatur, evenerat. Tamen juxta hanc innocentiam suam, comiti satisfacere paratum se dicebat. Sicque quotidie, magis et magis Graecorum dolus, et fraus imperatoris detegebatur, ita ut jam nemo esset de principibus cui non esset manifestum et luce meridiana clarius, quanto odio populum prosequebatur nostrum et omne Latinorum genus haberet invisum. Verumtamen, quoniam ad alia eorum properabat intentio et ad Deo magis placitum propositum anhelabant, tutius judicabant illatas dissimulare injurias, quam se a tam pio revocare concepto aut assumpto labori impedimentum ministrare.
CAPUT XXI. Comes intervenientibus principibus imperatori reconciliatur. Invitat imperatorem, ut cum reliquis principibus proficiscatur. Qui mare transierant, versus Nicaeam contendunt. Comes eos protinus insequitur.
Comes igitur juxta principum exhortationem, imperatori reconciliatur; et secundum tenorem juramentorum, quem alii praebuerant, et ipse juramentum fidelitatis exhibens, in plenam gratiam reversus, donis ingentibus et cumulatae liberalitatis, quae et numerum et pondus excederet, honoratus est. Accipientes porro et alii principes iterata dona et sumentes licentiam, ipsumque comitem specialiter rogantes, ne moram post eos faceret, ad suas in Bithynia, transito Hellesponto, se conferunt legiones. Interim quoque et domini comitis exercitus Constantinopolim pervenit, qui statim de mandato ipsius, ad eos, qui se praecesserant, transiens, reliquis exercitibus est adjunctus. Comes vero gratia rei familiaris in urbe moram faciens, per dies aliquot, simul et domestica tractabat negotia, et pro publicis, more prudentis viri, non desinebat esse sollicitus. Nam sicut ab aliis rogatus erat principibus, imperatorem frequenter honestis persuasionibus invitabat, sicut et alii ante eum sigillatim fecerant, ut proficiscentes comitaretur, et exercitus Dominici esse vellet dux et moderator. Commonitus autem saepe et saepius praedictus imperator a singulis nostrorum principum, et maxime a domino comite Tolosano, ut Dominici exercitus dux et comes esse dignaretur, et populorum, qui se divinis obsequiis mancipaverant, vellet obtinere primatum: excusabat se, dicens quod hostes circa se haberet ferocissimos, Bulgaros, Commanos, et Pincenates, qui fines imperii sine intermissione circuibant, quaerentes opportunitatem, ut subito possent irruere et ejus turbare tranquillitatem. Ideoque, licet votis plurimum conveniret tantae peregrinationis habere consortium et futurae retributionis exspectare participium, non posse regni curam deserere et hostibus circumpositis malignandi praestare occasionem. Quidquid autem loquebatur, dolus erat et circumventio, nec ob aliud haec pro se allegabat, nisi quod nostrorum profectibus invidens, sub aliquo quaesito colore, nostris suam subtraheret operam, et processum, quantum ei liceret, modis omnibus impediret. Qui vero mare jam transierant, dominus videlicet Godefridus, dominus Boamundus, dominus quoque Robertus Flandrensium comes et dominus Podiensis episcopus, compositis sarcinis, ad iter rursus accinguntur, propositum habentes versus Nicaeam pedetentim incedere; et ita suos, qui subsequebantur, operiri. Cumque per diem versus Nicomediam, quae illius provinciae, Bithyniae videlicet, metropolis est maxima, processissent, venerabilis sacerdos Petrus Eremita de locis illis finitimis, in quibus hiemis asperitatem declinaverat, cum paucis, qui de suo comitatu erant residui, proficiscentibus occurrens legionibus et principibus salutatis, eorum coetibus adjunctus est. Ubi ab omnibus benigne susceptus et de suorum casu diligenter interrogatus, rem eis seriatim aperuit; quomodo durae cervicis, incredulus, et omnino indomabilis esset populus, qui cum eo praecesserat; quodque magis culpa propria, quam facto alterius, illis occurrens infortunium accidisset. Unde compatientes ei et suorum afflictioni principes, multa illi et his, qui eum sequebantur, liberaliter contulerunt. Multiplicato igitur exercitu, et ex diversis copiis in unum convenientibus facto per Dei gratiam numerosiore, competenti moderamine iter conficientes, Nicaeam pervenerunt. Ubi castris per gyrum dispositis, loca tamen venturis principibus deputantes, urbem mense Maio quintadecima die mensis, obsederunt. Comes autem Tolosanus, pertractatis apud urbem regiam negotiis, sumpta ab imperatore licentia, et ingenti rursus munerum liberalitate honoratus, cum suis, quos secum detinuerat, castra cum omni celeritate secutus, ad urbem praedictam velox pervenit.
CAPUT XXII. Robertus Normannorum comes, et dominus Eustachius ducis frater, cum suis legionibus Constantinopolim perveniunt, ab imperatore ingentibus donis, et multa praeventi honorificentia. Deinde transeuntes Hellespontum, reliquis principibus se associant.
Interea vir illustris dominus Robertus Normannorum comes et alii in eodem comitatu viri clarissimi: dominus videlicet Stephanus Carnotensium comes et Blesensium, dominus quoque Eustachius, domini Godefridi ducis frater, missa iterum legatione, tam domino imperatori quam fratribus, adventum suum in proximo futurum denuntiant. Erat autem cum eis, Stephanus comes de Albamarla, Alanus Fergandus et Conanus, ambo de Britannia, magni viri; sed et comes Perchensis Rotholdus, Rogerus de Barnevilla. Hi omnes cum aliis multis viris praeclaris et nobilibus, cum Flandrensium comite et domino Hugone Magno, anno praeterito, circa hiemis ingruentis initia, in Apuliam descenderant; aliisque Durachium transeuntibus, ipsi temporis abhorrentes asperitatem, tam in Apulia quam in Calabrorum finibus in locis commodis hiemem transegerunt. Tandem vero circa veris initium convocatis viae consortibus et compositis ad iter sarcinis ad mare descendentes, aliorum secuti vestigia, Durachium pervenerunt. Unde continuato itinere, moram quam fecerant in Apulia, redimere cupientes, cum omni instantia iter peragunt. Tandemque, Domino opitulante, optata usi tranquillitate, decursis mediis provinciis, Illyrico videlicet, Macedonia et utraque Thracia, Constantinopolim pervenerunt: ubi vocati a domino imperatore, et more aliorum palatium ingressi, ab eodem et suis qui ei assistebant illustribus, cum multa honestate suscepti sunt. Tandem post multa consilia, et cum illis tribus communiter, et cum eorum quolibet seorsum habita, id ipsum quod ab aliis obtinuerant, blandis persuasionibus et multa pollicitatione ab eis instanter postulant. Hi vero aliorum prae oculis habentes exemplum (nam sufficienter de omnibus, antequam ad imperatorem accederent, instructi fuerant, dicentes apud se: Nec enim majores sumus quam patres nostri) exactam fidelitatem, et secundum formam juramentorum a praecedentibus exhibitorum sacramenta praestantes, imperatori se obligaverunt. Unde in ampliorem recepti gratiam digni habiti sunt, ut majora munera reportarent. Apertis ergo aerariis, in auro, vestibus pretiosis, vasis quoque tam materia quam artificio admiratione dignis, holosericis quoque, mirae et inauditae aestimationis dona susceperunt, qualia prius non viderant; quae ipsis etiam in quos transferebatur liberalitas, stuporem mentis inferrent, nostrarum rerum modum et dignitatem excedentia. Tantis igitur muneribus cumulati, ne viae consortibus morae causas viderentur innectere, sumpta ab imperatore licentia, transmisso Hellesponto, cum suis legionibus iter accelerantes Nicaeam, ubi universus Christianorum resistebat exercitus, pervenerunt; a principibus, qui praecesserant, multo charitatis amplexu, et omnium concurrente suscepti desiderio, locum sibi deputatum obtinentes castrametati sunt.
CAPUT XXIII. Tatinus quidam imperatori familiaris, nostris associatur principibus, vir subdolus nimium, et iniquitate notabilis.
Adjunxerat se etiam nostrorum castris quidam Graecus, Tatinus nomine, imperatoris familiaris admodum, vir nequam et perfidus, nares habens mutilas in signum mentis perversae. Hic ex imperiali jussione, nostris ducem viae ad ampliorem cautelam postulantibus, designatus fuerat dux itineris et comes futurus. Electus ob hoc quod et locorum plenam habere dicebatur experientiam; et de ejus malitia et perplexa dolositate plurimum praesumebat imperator. Hic etiam cum manu suorum nonnulla nostris principibus associatus erat, ut non deesset anser, qui inter olores perstreperet, et perversus coluber inter anguillas. Cuncta enim quae in expeditione fiebant, cunctaque quae a singulis dicebantur, sinistra pervertens interpretatione, imperatori significabat; ab eo versa vice commentorum et fraudis per frequentes internuntios formam recipiens. Hic primum ex diversis exercitibus, qui varios, et per loca diversa variisque temporibus secuti fuerunt principes, unus factus est Dei viventis exercitus, ex multiplicitate partium advenientium ad invicem, suam recipiens integritatem. Nam ex quo relictis domibus iter aggressi fuerant praedicti Deo amabiles exercituum duces et capitanei, nusquam eis datum est datum est mutuo se videre, et de negotiis publicis colloqui ad invicem et disserere; nisi postquam ante praedictam urbem convenientes, castrametati sunt. Ubi recensito legionum numero, inventi sunt habere peditum promiscui sexus sexcenta millia; equitum vero loricatorum centum millia, qui omnes ante praedictam urbem consistentes, ad ejus expugnationem omnimodam dabant operam; laborum suorum primitias cum omni devotione Domino consecrantes.
| William of Tyre | Medieval Latin | The Latin Library | The Classics Page |